การบริหารโดยการเรียนจากชีวิตสัตว์/Management by Animals (MBA) # 6

 

Buffalo (ควาย)

จริง ๆ แล้วควายในโลกมีหลากหลาย เช่น ควายป่าแอฟริกา ควายไบซันอเมริกาเหนือ ควายป่าเอเชีย และควายบ้าน  MBA ตอนนี้จะขอพูดถึงควายป่าแอฟริกาและควายบ้านครับ 

ควายป่าแอฟริกา 

ควายแอฟริกันเป็นสายพันธุ์ที่แข็งแกร่งมาก ความสูงของไหล่อยู่ระหว่าง 1.0 - 1.7 ม. และความยาวส่วนหัวและลำตัวอยู่ในช่วง 1.7 - 3.4 ม. หางมีความยาวตั้งแต่ 70 ถึง 110 ซม. 

ควายแอฟริกันสามารถอยู่รอดได้เกือบทุกที่ที่มีน้ำ ซึ่งรวมถึงหนองน้ำ พื้นที่กึ่งแห้งแล้งและป่าไม้ พวกมันอาศัยอยู่ทั่วทวีปแอฟริกาโดยเฉพาะแอฟริกาตอนกลางและตอนใต้ ประเทศต่าง ๆ ได้แก่ เซียร์ราลีโอน กานา แคเมอรูน เคนยา สาธารณรัฐแอฟริกากลาง แอฟริกาใต้ บอตสวานาและอื่น ๆ 

ควายแอฟริกันเป็นสัตว์ที่สามารถปรับตัวให้เข้ากับแหล่งที่อยู่อาศัยได้หลากหลาย มีความว่องไวสามารถวิ่งได้ถึง 60 กม./ชม. ไม่สามารถทำให้เชื่องได้ ตลอดช่วงอายุขัยประมาณสองทศวรรษพวกมันจะอยู่กับฝูง ในดินแดนที่ถูกคุกคามจากการพัฒนาของมนุษย์มากขึ้นเรื่อย ๆ 

ควายแอฟริกันมีชื่อเสียงในด้านความดุร้าย จนได้รับฉายาว่า "ความตายสีดำ" ไกด์ล่าสัตว์ที่มีประสบการณ์ในแอฟริกาใต้ตายเพราะถูกควายซึ่งเป็นสมาชิกในฝูงเดียวกับควายที่ถูกยิง  ควายแอฟริกันถูกจัดอันดับเป็นหนึ่งในห้าอันดับแรกของสัตว์ที่อันตรายที่สุด 

แม้จะมีชื่อเสียงด้านความดุร้าย แต่ฝูงควายแอฟริกันมีความเป็นประชาธิปไตยมากและเห็นแก่ผู้อื่น ยกตัวอย่าง การเคลื่อนไหวของฝูงสัตว์จะต้องได้รับการ "โหวต" โดยตัวเมียจะอยู่ในทิศทางที่ต้องการเคลื่อนที่ ซึ่งทิศทางที่ได้รับคะแนนเสียงมากที่สุดจะกลายเป็นทิศทางที่ฝูงจะเดินต่อไป ฝูงควายจะรวมกลุ่มกันเพื่อป้องกันลูก ๆ จากการโจมตี พวกมันจะคอยดูแลควายผู้ใหญ่ตัวอื่น ๆ ในฝูงด้วย

ควายบ้าน

ควายบ้านเป็นสัตว์ขนาดใหญ่ชนิดหนึ่งที่มีความผูกพันกับมนุษย์มาแต่สมัยดึกดำบรรพ์ จากหลักฐานภาพเขียนก่อนยุคประวัติศาสตร์ของมนุษย์โบราณ ปรากฏภาพควาย ภาพปลา ภาพสัตว์ป่าบางชนิด เขียนอยู่ตามถ้ำต่างๆ   ในอดีตประเทศไทยเคยมีควายกว่า 6 ล้านตัว แต่ที่น่าตกใจคือปัจจุบันควายเหลือน้อยลงทุกที โดยคาดว่ามีไม่ถึง 1 ล้านตัว หากไม่ช่วยกันอนุรักษ์ควายคงหมดจากประเทศไทย เด็กรุ่นหลังคงรู้จักควายจากอนุสาวรีย์หรือรูปภาพเท่านั้น 

ควายบ้านสามารถแบ่งควายบ้านออกไปได้อีก 2 ประเภท คือ ควายปลัก (Swamp Buffalo) พบในประเทศไทย ฟิลิปปินส์ มาเลเซีย อินโดนีเซีย เวียดนาม พม่า กัมพูชา และลาว เลี้ยงเพื่อใช้แรงงานในไร่นา เพื่อปลูกข้าวและทำไร่ และเมื่อควายอายุมากขึ้นก็จะส่งเข้าโรงฆ่าเพื่อใช้เนื้อเป็นอาหาร 

ลักษณะของควายปลัก มีรูปร่างล่ำสัน ผิวหนังมีสีเทาเข้มเกือบดำ บางตัวอาจมีสีขาวเผือก มีขนเล็กน้อย ลำตัวหนา ท้องใหญ่ หัวยาวแคบ เขาโค้งไปข้างหลัง หน้าสั้น หน้าผากแบนราบ ตานูนเด่นชัด ช่วงระหว่างรูจมูกทั้งสองข้างกว้าง ขาทั้ง 4 อาจจะมีสีขาวแก่หรือสีเทาคล้ายใส่ถุงเท้า คอยาวและบริเวณใต้คอจะมีขนขาวเป็นรูปตัววี หัวไหล่และอกนูนเห็นชัดเจน จะชอบนอนแช่โคลน 

อีกประเภทหนึ่งคือควายน้ำหรือควายแม่น้ำ (River Buffalo) พบในประเทศ อินเดีย ปากีสถาน อียิปต์ ประเทศในยุโรปตอนใต้ และยุโรปตะวันออก มีหลายสายพันธุ์ เช่น พันธุ์มูร่าห์ นิลิ ราวี เมซานี เซอติ และเมดิเตอร์เรเนียน เป็นต้น ให้นมมากและเลี้ยงไว้เพื่อรีดนม ไม่ชอบลงแช่โคลน แต่จะชอบน้ำสะอาด รูปร่างจะมีขนาดใหญ่ แข็งแรง ลักษณะทั่วไปจะมีผิวหนังสีดำ หัวสั้น หน้าผากนูน เขาสั้น และบิดม้วนงอ ส่วนลำตัวจะลึกมาก มีขนาดเต้านมใหญ่ 

อายุควายโดยทั่วไปเฉลี่ยประมาณ 25 ปี (เว้นกรณีพิเศษที่ควายบางตัวอาจมีอายุยืนผิดปกติ) ควายตัวผู้สามารถเป็นพ่อพันธุ์ได้ตั้งแต่อายุ 2 ปี ส่วนควายตัวเมียสามารถเป็นแม่พันธุ์ได้ตั้งแต่อายุ 3 ปีขึ้นไป การเลี้ยงควายโดยมากเลี้ยงเป็นฝูงรวมกัน โดยใช้ตัวผู้ 1 ตัว คุมฝูงตัวเมียได้ประมาณ 25-30 ตัว หากควายที่เลี้ยงไว้มีจำนวนมากก็จะแบ่งออกเป็นฝูงโดยใช้รั้วกั้น วิธีแบ่งฝูง จะแบ่งตามฝูงพ่อควาย เป็นคอก ๆ เพื่อป้องกันการต่อสู้กัน 

ประโยชน์ของควายนั้นมีมากมาย ด้วยลักษณะรูปร่างเหมาะกับการใช้แรงงานในพื้นที่เป็นโคลนตมได้ดี เพราะขาทั้งสี่ข้างรับน้ำหนักได้ดี  มีกีบเท้าใหญ่และแข็งแรงเดินได้ดีในโคลน มีข้อกีบและข้อขาที่เคลื่อนไหวคล่องตัว ทำให้เดินได้ดีในที่นาขรุขระ 

ควายเป็นแรงงานหลักที่สำคัญของชาวนา เช่น ใช้ในการเตรียมดินไถนาและคราด การนวดข้าว ลากเกวียน ไถนา หรือไถวัชพืชระหว่างร่องมันสำปะหลังหรือร่องอ้อยในบางพื้นที่ มูลควายยังมีความสำคัญมากในการฟื้นฟูความอุดมสมบูรณ์ของดิน เนื่องจากที่นาได้ใช้เป็นปุ๋ยเคมีติดต่อกันหลายปี ทำให้ดินเสื่อมคุณภาพแข็งเป็นดินดาน แต่ถ้าใส่ปุ๋ยคอกจากมูลควายเป็นการเพิ่มอินทรียวัตถุให้กับดิน จะทำให้โครงสร้างของดินร่วนซุย เพิ่มธาตุอาหารให้กับพืช และให้ธาตุอาหารพืชในลักษณะต่อเนื่อง และยังทำให้การเกิดฟื้นฟูสิ่งมีชีวิตในดิน เช่น จุลินทรีย์ ไส้เดือน แมลงต่าง ๆ 

เนื้อควายถือว่าเป็นเนื้อที่มีคุณภาพต่อผู้บริโภค ด้วยเหตุผลด้านรสชาติที่ดี เป็นเนื้อที่มีปริมาณไขมัน และไตรกลีเซอไรด์น้อยเมื่อเทียบกับเนื้อไก่ เนื้อวัว และเนื้อปลา แต่เส้นใยมีลักษณะหยาบกว่าเนื้อวัว 

บทเรียนที่ได้จากควาย 

1. ความอดทนและกล้าหาญ

ควายมีความถึกและบึกบึน  ควายมีความกล้าหาญและไม่เคยยอมแพ้ แต่มันจะดึงคันไถไปข้างหน้าแม้สภาพอากาศจะยากลำบากหรือสภาพแวดล้อมจะอันตราย ส่วนควายป่าไม่กลัวนักล่า มีความกล้าความอดทน และความมุ่งมั่นและจะเสียสละตัวเองเพื่อปกป้องฝูงของมัน ผู้คนยังสังเกตว่าควายดูแลซึ่งกันและกันและปกป้องลูกน้อยจากการคุกคามและสัตว์นักล่า หลายครั้งควายสังหารสิงโตนักล่าที่พยายามจะกินสมาชิกในฝูง ในระหว่างถูกล่า ควายจะดันลูก ๆ เข้าไปในใจกลางฝูง โดยจัดทำวงแหวนป้องกันรอบ  ๆ ฝูง  

เมื่อควายได้รับบาดเจ็บฝูงของมันไม่ได้แตกตื่นหนีไปไหน แต่รวมตัวกันรอบ  ๆ สมาชิกตัวที่ได้รับบาดเจ็บเพื่อพยายามช่วยเหลือและปกป้อง ควายไม่ได้อยู่เพื่อตัวเองแต่เพื่อกันและกัน 

2. ควายเป็นนักประชาธิปไตย

ควายจะลงคะแนนเสียงทิศทางที่ฝูงจะเคลื่อนที่ และจะรักษาระเบียบของฝูงเสมอ ไม่เหมือนมนุษย์ (คน) ในหลาย ๆ ประเทศที่ไม่ค่อยยอมรับกติกาประชาธิปไตย ระบบการลงคะแนนเป็นแบบง่าย ๆ ควายตัวหนึ่งเริ่มต้นด้วยการจ้องไปที่ทิศทางที่ต้องการ ตัวอื่น ๆ ในฝูงที่เหลือจะสังเกต แต่ยังไม่ลงคะแนน ถ้าควายตัวหนึ่งเห็นด้วย พวกมันจะทำพฤติกรรมเดียวกันโดยหันไปในทิศทางเดียวกัน หากต้องการทิศทางอื่นพวกมันก็จ้องไปที่ทิศทางนั้น